Para despedir a alguén do máis noso
Debeu ser polo 64, cando Isaac lle escribe ó seu fillo Camilo dende Bos Aires: “Ese Galo que aí tedes, en Santiago, nin é galo nin é nada. Será galiña”. Era o seu modo de dicir, descarado e polas bravas, cando o Isaac de entón estaba ben lonxe de ser un templagaitas, no medio de tantos ghaiteiros cos que tivo que lidar.
Nalgunha das viaxes, cando xa traballa na Magdalena coas súas cerámicas, falei con el no “Derby”, convertido no “Tortoni” de alá, onde me foi desenvolvendo os proxectos, longamente aquecidos, aloumiñados, na eterna conversa con Luís Seoane, verdadeiro mural dos labores que Galicia –Sempre en Galicia– precisaba con urxencia.
Por veces parecía Isaac un iluminado, dentro daquela esfera armilar, como se el lle fora dando voltas ata cadrar na trigonometría que reparte meridianos e paralelos, xusto no lugar que a Galicia lle corresponde no universo mundo.
Daquelas ensoñacións, nada sonámbulas (onde non chegou a achega de Isaac?), viñeron estoutras empresas que tentaron poñer a andar este país de noso. “Non me veñades con ideas; traédeme proxectos posibles (ou imposibles)”. Ben visto, tiña súa mirada de candor, naquel vulto consumido ata a extenuación (esta é a súa “vera effigies”), pulso e nervio e pulo e coraxe (e carraxe), digno dos grandes fundadores de cidades ou patrias.
Tenme contado como se coñeceron en plena guerra, Isaac e Xaime Valle-Inclán, alumnos internos no Instituto “Raimond Llull” da Generalitat de Catalunya para mozos pintores, afectos á República. De aí vén a amizade entre os dous nunca desmentida. E aí tamén a veneración que delambos tiñan polo seu profesor de debuxo, don Alberto Sánchez, don Alberto, aquel inmenso escultor que viviu e morreu na Unión Soviética.
Paréceme que co gallo dunha visita da viúva do escultor Alberto, foi a última vez que os vin xuntos, a Isaac e a Xaime que se levaban a penas dous anos e moitas inclemencias.
Esta derradeira de Isaac, non foi a única, nin se cadra a última. Sigo a velo en tantos retratos que fixo de si, por ser a cara que tiña máis a man, e coaquel candor no que se foi esvaendo cara o sempre endexamais.